Bệnh lý màng hoạt dịch (MHD) khớp là một nhóm bệnh thường gặp trong thực hành chuyên ngành thấp khớp học bao gồm các nhóm bệnh viêm có tính chất tự miễn (viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống…), viêm do nhiễm khuẩn (vi khuẩn sinh mủ, lao…), do u (sarcoma màng hoạt dịch, viêm màng hoạt dịch thể lông nốt sắc tố). Để chẩn đoán xác định bệnh ngoài các tiêu chuẩn chẩn đoán dựa vào lâm sàng, các xét nghiệm thông thường, trong một số trường hợp cần phải sinh thiết MHD khớp để lấy bệnh phẩm làm giải phẫu bệnh.

- Các tổn thương viêm MHD khớp ở các khớp trung bình và lớn chưa rõ nguyên nhân (biểu hiện dày MHD khớp xác định dưới siêu âm hoặc CT scan, cộng hưởng từ).

- Bệnh lý rối loạn đông cầm máu.

- Chống chỉ định tương đối: tổn thương MHK ở các khớp nhỏ (bàn ngón tay, ngón chân…), có các nhiễm khuẩn tại vị trí sinh thiết (cần điều trị hết nhiễm trùng).

+ Thận trọng với người bệnh có tiền sử đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh máu. Chỉ thực hiện thủ thuật khi các bệnh lý trên đã được kiểm soát tốt.

1. Người thực hiện (chuyên khoa)

- 01 bác sỹ thực hiện thủ thuật: là bác sỹ chuyên khoa cơ xương khớp đã được đào tạo.

- 01 bác sỹ siêu âm.

- 01 điều dưỡng phụ.

2. Phương tiện

- Phòng Thủ thuật vô trùng.

- 01 máy siêu âm màu/ đen trắng có ít nhất 2 đầu dò: 01 đầu dò cong (convex) tần số 3,5 MHz và 01 đầu dò phẳng (linear) tần số tối thiểu 7,5 MHz.

- Kim sinh thiết chuyên dụng (kim Parker- Pearson 14,16,18, 20 Gauge).

- Hộp thuốc chống sốc theo quy định.

- Hộp đựng dụng cụ vô trùng (xăng có lỗ, kẹp có mấu, bông băng gạc...).

- Bông, cồn 70o, dung dịch Betadin hoặc cồn iốt, băng dính y tế/ băng dính Urgo.

- Thuốc: gây tê xylocain 2% loại ống 2 ; 5ml .

- Ống đựng bệnh phẩm chứa formon, lam kính, nhãn dán / bút viết trực tiếp trên lam kính, ống nuôi cấy vi khuẩn/ nấm…

3. Người bệnh

- Cần được kiểm tra các chỉ định, chống chỉ định.

- Hình ảnh siêu âm và/ hoặc CT scan, và/hoặc cộng hưởng từ khớp

- Giải thích BN: mục đích, tai biến của thủ thuật; ký giấy cam đoan làm thủ thuật

- Làm các xét nghiệm cơ bản như đông máu cơ bản, nhóm máu, HIV, HbsAg, các xét nghiệm huyết học, sinh hóa cơ bản.

4. Hồ sơ bệnh án

- Theo mẫu quy định

Thực hiện tại phòng thủ thuật xương khớp vô khuẩn theo quy định

1. Kiểm tra hồ sơ bệnh án , chỉ định, chống chỉ định

2. Siêu âm kiểm tra lại vị trí MHK khớp, đường dự định sinh thiết, đo chiều sâu mũi kim.

3. Sát trùng tại chỗ bằng dung dịch Betadin, trải săng vô khuẩn có lỗ.

4. Bọc đầu dò siêu âm bằng găng vô khuẩn.

5. Gây tê tại chỗ bằng xylocain dưới hướng dẫn của siêu âm.

6. Rạch da tại chỗ gây tê, khoảng 0,3 cm.

7. Xuyên kim qua vết rạch trên da vào phần MHD dày nhất dưới hướng dẫn của siêu âm, đến vị trí định trước, sau đó cắt MHD bằng kim sinh thiết.

8. Rút kim ra, lấy bệnh phẩm. Nếu bệnh phẩm nhỏ, vụn có thể sinh thiết lần 2,3. Cho bệnh phẩm vào lọ đựng bệnh phẩm theo đúng quy định.

9. Chăm sóc người bệnh ngay sau sinh thiết:

- Theo dõi tình trạng chảy máu khớp ngay sau sinh thiết, nếu có cần hút dịch máu, băng ép khớp, dán băng dính.

- Dặn BN không cho nước tiếp xúc với vị trí sinh thiết.

- Sau 24 h mới bỏ băng dính và rửa nước bình thường vào chỗ vừa sinh thiết.

- Đau khớp hoặc đau tại chỗ sau khi sinh thiết, có thể bổ sung giảm đau paracetamol.

- Chảy máu khớp sau sinh thiết, nếu có cần hút dịch máu, băng ép khớp, dán băng dính.

- Nhiễm khuẩn khớp do thủ thuật sinh thiết (viêm mủ): biểu hiện bằng sốt, sưng đau tại chỗ, tràn dịch => điều trị kháng sinh.

- Phản ứng thần kinh thực vật: đôi khi người bệnh cảm thấy hơi nhức đầu hoặc xây xẩm trong lúc làm hoặc sau khi làm, rất hiếm khi bị ngất.

Hình minh họa: sinh thiết màng hoạt dịch khớp háng dưới hướng dẫn của siêu âm. Nguồn: Internet

1. Owen DS (1997), “Aspiration and injection of joints and soft tissues”. Kelley WN. Textbook of rheumatology. 5th ed. Philadelphia: Saunders, 1997:591-608.

2. Pfenninger JL (1994),” Joint and soft tissue aspiration and injection”. Procedures for primary care physicians. St. Louis: Mosby, 1994:1036-54.

3. Adler, Ronald S. Ph.D., M.D.; Sofka, Carolyn M. M.D (2003), “Percutaneous Ultrasound-Guided Injections in the Musculoskeletal System”. Ultrasound Quarterly: March 2003 - Volume 19 - Issue 1 - pp 3-12

4. Koski, JM (2000), “Ultrasound guided injections in rheumatology”. J Rheumatol 2000; 27:2131.

5. Schumacher R (1997), “Synovial biopsy and pathology”. Kelley WN. Textbook of rheumatology. 5th ed. Philadelphia: Saunders, 1997:570-576.